ترجمه قرآن کریم
به نام خدای بخشاینده ی مهربان
سپاس خدای را که توفیق ارزانی داشت تا کلامش را از آغاز تا انجام به مدت هشت سال با تدبّر و تامّل بخوانم و در هر حرف و واژه اش تفکّر کنم و در فهم هر آیه اش بسی تعقّل . پیامبر گرامی اسلام و خاندان بزرگوارش را درود باد !
نخست برآن بودم تا گزارشی از این آسمانی نامه را به پارسی ناب گزارم , و در این راستا , بخش بزرگی از این خدای نامه را به پارسی ناب گزاردم ! سرانجام چنان دیدم که این پارسی نگاری , اگر چه زیباست , لیک دریافتن و بر تافتن آن , توده هارا بسی دشوار است !
سپس برآن شدم تاگزارشی به دست دهم که « بن مایه و شنونده »فرگردها برای خواننده , روشن و فزون بر این نکویی , گزارشی رسا و روان باشد !
با این همه , از دیر باز بر این باور بوده و هستم که قرآن کریم ترجمه ناپذیر است و هرکه خواهد که داند قرآن چه فرموده باید که زبان قرآن را بیاموزد ! این حقیقت را در سال های ترجمه , به عین الیقین دریافتم که براستی قرآن ترجمه ناپذیر است !
اعجاز ادبی این کلام ربانی و راز و رمز ترجمه ناپذیری آن , در ظرف و مظروف یا لفظ و معنا و مفهوم آن است ! واقعیت این است که هیچ زبانی در دنیا نمی تواند ظرف این مظروف آسمانی شود ! عظمت , صلابت , لطافت و شکوه کلام ربانی چنان است که گویی زیر آبشاری سرشار ایستاده ای و خواهی که آن آبشار را در چنگ بگیری که کاری محال است !
همین نارسایی و ناتوانی زبان هاست که وقتی آیه ای با آن صلابت و عظمت را ترجمه می کنی , آن روح , لطافت , صلابت , عظمت و خاصیت را در ترجمه نمی یابی و احساس نمی کنی ! قرآن در چند جا به این حقیقت تصریح فرموده است که : « اگر قرآن را به زبانی نارسا و ناتوان نازل می فرمودیم , مخاطبان می گفتند : چرا آیه هایش رسا و روشن نیست ؟»1.
شگفتی و اوج اعجاز ادبی کلام ربانی , همواره مترجمان و مفسران را ناتوان ساخته و هر مفسر و مترجمی کوشیده تا وجهی از وجوه معانی و مفاهیم قرانی را به فهم و ظن یا که دانش اندک خویش دریابد ! به همین دلیل فهم , دریافت , تفسیر و ترجمه ی یک دستی از حروف , واژگان , اصطلاحات و در مجموع آیه های قرآن وجود ندارد !
علاوه بر این گاه , با دریافت های بسیار شگفت انگیزی روبرو می شوی که بی گمان , برون از حوزه ی خطابات قرآنی و معانی و مفاهیم آن است !
________________________________________________________________
1-قرآن 41/44 .+ 103/16 . + 26/98 .
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مثلا آیه ی 223 سوره ی بقره که می فرماید : « نسائکم حرث لکم , فاتوا حرثکم انی شئتم . و قدموا لانفسکم … » دریکی از ترجمه های معاصر و رایج آمده است : « زنان شما کشتزار شما هستند , پس , از همه جا ( و هرگونه ) که خواهید به کشتزار خود درآیید , و برای شخص خودتان ( در بهره مندی از آنها ) پیشدستی کنید ….»1و در پاورقی برای رساندن هرچه بیشتر معنا و منظور ! به این شعر نیز استناد شده است :
با لعبت شیرین خود اَر مَی نخوری دزدیده شراب با رقیبان نوشد1
من از این دریافت و ترجمه, بسیار در شگفت شدم و کوشیدم منشاء آن را بیابم و یافتم . الکساندر رس( = Alexander Ross ) در سال 1649 میلادی در ترجمه ای که از قرآن به زبان انگلیسی کرده , آیه یاده شده را آن گونه که گذشت ترجمه کرده است2 ! همین ترجمه از انگلیسی به فرانسه نیز ترجمه شده2 و از نخستین ترجمه های قرآن به زبان انگلیسی و فرانسه به شمار می رود ! بی گمان مترجم محترم که به زبان فرانسه آشنا هستند , از ترجمه ی رس (= ROSS) بهره جسته اند !
اما سزد که خواننده بداند « واو » در « و قدّموا » واوِ عطف نیست بلکه واوِ استئناف است ! و این آیه تنها یک بار در قرآن آمده و معنای آن چنین است : « و برای آخرت خویش توشه ای پیش فرستید » .
__________________________________________________________________________
1-ن.ک : قرآن مجید ( ترجمه ی استاد محمد مهدی فولادوند) چاپ سوم ( با تجدید نظر کامل ) سال ؟ ص 35. در مرداد ماه 1379 خورشیدی که این ترجمه را دیدم بی درنگ با استاد تماس تلفنی گرفتم و خطای دریافت را به ایشان عرض کردم . فرمودند :« بیا و ترجمه ی مرا ویرایش کن ! » پوزش خواستم .
2- ترجمه ی رس Ross=) ) از آیه ی یاد شده چنین است :
223- your wives they are your tilth. Come ye then unto your tilth . if ye please consider ye ahead your progeny and fear ye Allah.(The Alcoran of Mahomet .by : Alexander Ross . London. 1649 . translated out of Arabique in to French)
این ترجمه جز زهر کلیسا و تحریف قرآن چیز دیگری نیست !
دیرینه ترین ترجمه ها از قران توسط کشیشان و شرق شناسان عبارتند از :
Alexander Ross /1649 /. George Sale/1734/.J.M.Rodwell/1861/. E.H.Palmer 1880/. M.Pickthal /1930/. Richard Bell /1937/. A.J.Arberry/1955/.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
واژه ی فسق و مشتقات آن در قرآن , در هر آیه ای به معنایی آمده است . مثلا در سوره ی مایده آیه ی 3 می فرماید : « و ما ذبح علی النصب و ان تستقسموا بالازلام , ذلکم فسق … » . در سوره ی انعام آیه 121 می فرماید ک « و لا تاکلوا مما لم یذکر اسم الله علیه , انه فسق » . در ترجمه های قرآن عموما و ترجمه های معاصر رایج خصوصا , این فسق به معنای : « عصیان , نافرمانی , بیرون رفتن از فرمان خدا , فسق , تبهکاری » و تعابیری از این دست امده است . نمونه : « و انچه برای بتان سربریده شده و نیز قسمت کردن شما (چیزی را ) به وسیله ی تیرهای قرعه , این (کارها همه ) نافرمانی (خدا) است »1 . « و از انچه نام خدا بر آن برده نشده است مخورید , چرا که قطعا نافرمانی است » 2 . « … که این عصیان ورزیدن است » 3. « … که عصیان است »4. « … بیرون رفتن از فرمان خداست » 5. « و البته خوردن آن بیرون رفتن از فرمان خداست » 6 . « این کار فسق است » 7 . « که آن فسق و تبهکاری است » 8.
نگارنده , فسق در این دو آیه را با توجه به معانی متدد فسق , به معنای « حرام شدن » دریافته : « ذلکم فسق » یعنی« این گوشت ها از حلیت افتاده و حرام شده است » و « انه فسق » یعنی « که آن حرام است » .
در سوره ی یوسف آیه 49 می فرماید : « ثم یاتی من بعد ذلک عام فیه یغاث الناس و فیه یعصرون » . استاد فولادوند , یعصرون را « آب میوه می گیرند »9دریافته اند . مرحوم سراج نیز چنین دریافته اند : «درآن سال می فشرند آنچه افشردنی باشد »10.نگارنده چنین دریافته که یعصرون از عصره به معنای ینجون است . یعنی « در آن سال مردم می رهند » .
یا در آیه 65 همان سوره می فرماید : «… ذلک کیل یسیر » . استاد فولادوند چنین دریافته اند : « و این ( پیمانه ی اضافی نزد عزیز ) پیمانه ای ناچیز است »11. نگارنده چنین دریافته که منظور : بار اضافی شتر است که باری سبک است !
مشکل دیگر , ارایه ی دریافت رسا و روشنی از ترجمه ی یک آیه است ! مثلا در سوره ی لیل آیه ی 19 می فرماید : « وما لاحد عنده من نعمه تجزی » . مرحوم پاینده چنین ترجمه کرده اند : « هیچ کس را نزد وی نعمتی نیست که پاداش داده شود » 12. مرحوم قمشه ای این گونه ترجمه کرده اند : « و برای کسی نزد او حقی نیست که پاداش داده شود »13. مرحوم سراج به این صورت دریافته اند : « و نیست هیچ کس را نزد صاحب مال نعمتی و حقی تا آن عطا جزایش باشد » 14. نگارنده این گونه دریافته است : «هیچ کس نیست که مالش را دهد تا در عوض , نعمتی ستاند » .
___________________________________________________
1-ن.ک:ترجمه ی فولادوند .2- همان .3- ترجمه ی مرحوم پاینده . 4- همان . 5- ترجمه ی مرحوم سراج . 6- همان . 7- ترجمه ی مرحوم قمشه ای . 8- همان . 9- ن.ک : ترجمه ی استاد فولادوند 241 . کشیشان مسیحی نیز چنین دریافته و ترجمه کرده اند : Then after that will come a year men will rejoice and press the grape .
10- ترجمه ی مرحوم سراج 243. 11- ترجمه ی فولادوند 244. 12- ترجمه ی پاینده .13- ترجمه ی قمشه ای . 14 – ترجمه ی سراج .
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
آغاز این ترجمه ساعت هشت بامداد روز سه شنبه ؛ بیست و پنجم تیرماه سال یک هزار و سی صد و هفتاد و نه خورشیدی(25/4/1379) , و انجام آن ؛ ساعت چهار عصر روز چهارشنبه , بیست و ششم تیرماه سال یک هزار و سی صد و هشتاد و هفت خورشیدی (26/4/1387) بود . خدای را برانجام این گزارش سپاس باد !
حروف چینی این ترجمه را از آغاز تا انجام ، برای خشنودی خدا ، بانوی گرامی سرکار خانم پروانه ی سلامی انجام داده است سزد که از زحمات ایشان سپاس گزاری کنم !
محمودرضا افتخارزاده
تهران
آدینه: 28/4/1387 خورشیدی
